مباشرت در جرم:
مباشر در جرم به کسی اطلاق می شود که عملیات اجرایی جرم را خود به تنهایی و منفردا و یا با مشارکت افراد دیگر انجام دهد. اما باید دقت کرد که رفتار و فعل مجرمانه متوجه آن فرد می شود.
بر اساس ماده ۳۱۷ قانون مجازات اسلامی شخصی مباشر است که جنایت را مستقیما انجام دهد و به عبارت دیگر جنایت منسوب به او بوده و بین رفتار شخص و جرم مرتکب شده رابطه علیت وجود داشته باشد.
البته باید خاطر نشان کرد که با توجه به ماده ۳۱۶ قانون مجازات اسلامی جرم و جنایت چه به مباشرت صورت بگیرد و چه به تسبیب و یا حتی چندین مباشر، در هر صورت جرم بوده و باعث ضمان است.
همانگونه که گفتیم این امکان وجود دارد که هم مباشرت و هم تسبیب به صورت مستقل و منفردا صورت بگیرد یعنی در زمان ارتکاب جرم تنها یک مباشر وجود داشته باشد و یا با یک سبب جرم واقع شود، و یا یک جرم به وسیله ی دو مباشر و یا سبب تحقق یابد.
منظور از ضمان که در فوق بیان شد این است که کسی که جرم را انجام داده است باید دیه را پرداخت نماید یا به دیگر بیان ضامن پرداخت دیه است.
به طور کلی می توان گفت که در ماده ی ۳۱۶ قانون مزبور حالت هایی که یک جرم واقع می شود را بیان نموده است که اعم است از مباشرت، معاونت، تسبیب و مشارکت.
مشارکت در جرم:
پس از پاسخ به سوال مباشرت در جرم چیست ؟ بهتر است سراغ مورد مشارکت در جرم رویم که ممکن است افراد آن را با مورد قبلی اشتباه بگیرند. در تعریف مشارکت در جرم می توان گفت حالتی است که با جمع شدن اقدامات دو یا چند نفر، جرم تحقق پیدا می کند و چون هر کس قسمتی از فعل یا رفتار مجرمانه را انجام می دهد به او شریک در جرم گفته می شود. به عنوان مثال در جرم قتل اگر یکی دست های مقتول را بگیرد و شخص دیگری به او چاقو بزند، فعل و رفتار این دو شخص مشارکت در جرم است.
در ماده ۱۲۵ از قانون مجازات اسلامی مشارکت در جرم به این صورت تعریف شده است:« هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آنها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب می شود و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است. در مورد جرائم غیر عمدی مانند تصادفات یا قصور پزشکی نیز چنانچه جرم، مستند به تقصیر دو یا چند نفر باشد مقصران، شریک در جرم محسوب می شوند و مجازات هر یک از آنان، مجازات فاعل مستقل آن جرم است.»
انواع مشارکت در جرم:
مشارکت در جرم حالت ها و انواع محتلفی دارد و به شکل های گوناگونی ممکن است انجام بگیرد. مثلا امکان دارد همه ی اشخاص در یک رفتار یا فعل مجرمانه ی واحد مداخله کرده و آن را با مشارکت یکدیگر انجام دهند.
علاوه بر آن این امکان هم وجود دارد که شراکت در جرم با فعل ها و رفتار های متعددی صورت بگیرد یعنی هر یک از اشخاص به جای آن که یک کار واحد را با یکدیگر انجام بدهند مجموعه ای از اقدامات انجام می دهند که حاصل از آن ها وقوع یک جرم است. که البته این نوع از شراکت، شرکت در نتیجه ی فعل نام دارد.
حالت دیگر مشارکت در جرم این است که سبب و مباشر با هم جمع شوند. به این صورت که هر یک از مباشر و سبب در عرض یکدیگر رفتار و فعلی انجام می دهند که جرم حاصل شده از آن فعل به هر دوی آن ها مستند می شود و در حقیقت هر دو شریک جنایت هستند. به طور مثال چنانچه کسی فردی را مسموم کند از طریق ریختن سم در وعده غذاییش و شخص دیگر نیز وی را به شدت مجروح کند، با مرگ آن فرد، چنانچه تشخیص داده شود مرگ ناشی از هر دو اتفاق است، هر دوی آن ها شریک در جرم محسوب خواهند شد.
لازم به ذکر است که ضرورت ندارد که افعالی که شرکا انجام می دهند به صورت همزمان و یا با اندک زمانی فاصله انجام بگیرد، بلکه این امکان نیز وجود دارد که هر یک از شرکا افعال را در بازه های زمانی متفاوت اعم از آن که به هم دیگر دور باشد یا نزدیک انجام دهند. چیزی که مهم است و ضرورت دارد این است که جرم باید از نتیجه ی رفتار و افعال آن ها تحقق پیدا کنند. یعنی اگر در جرمی مثل قتل چند نفر شریک باشند، فرد مقتول باید در نتیجه افعال تمامی آن ها کشته شده باشد.
معاونت در جرم:
در تعریف معاونت در جرم باید گفت: در صورتی که شخص یا اشخاصی بی آن که در تحقق یافتن جرم دخیل باشند، در مراحلی از انجام جرم نقشی ایفا کنند، به آن ها معاون در جرم گفته می شود. مثلا اگر در زمان به قتل رساندن دیگری، شخصی برای قاتل اسلحه تهیه کند، آن شخصی که اسلحه را تهیه کرده است معاون در جرم قتل به حساب می آید.
کسی را می توان به عنوان معاون در جرم مجازات کرد که آن شخص مباشر را در انجام فعل مجرمانه یاری کرده و به او کمک رسانده باشد.
ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی در توضیح معاونت در جرم مقرر کرده است:« اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند:
– هرکس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.
– هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
– هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره _ برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدید تر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف تر محکوم می شود.»
برای آن که رکن یا عنصر مادی معاونت در جرم اتفاق افتد، ۴ شرط باید وجود داشته باشد که به ترتیب زیر است:
– تحقق یافتن فعل مادی مثبت: یعنی ترک فعل از مصادیق معاونت در جرم نیست، و در معاونت حتما باید یک فعلی انجام شود. البته لازم به ذکر است که اگر کسی از وقوع جرمی اطلاع داشته باشد و آن را گزارش ندهد، معاون در جرم نیست.
– محقق شدن فعل مجرمانه در خارج: اگر کسی که شروع به انجام معاونت در جرم کرده است به دلیل وقوع حادثه ای خارجی که نتواند فعل معاونت را انجام دهد و در واقع معاونت تحقق نیابد، معاون در جرم محسوب نخواهد شد.
– وحدت وجود قصد: برای آن که شخص معاون در جرم قابل مجازات باشد باید از جرم و کیفیت انجام آن اطلاع داشته باشد و با یاری کردن مجرم قصد حاصل شدن نتیجه مجرمانه را داشته باشد.
– وجود تقدم یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم: چنانچه کسی که قصد معاونت و همکاری در جرم را دارد بعد از آن که فعل مجرمانه توسط مباشر انجام گرفت، اقدام به معاونت کند، وی معاون در جرم محسوب نمی شود.
عنصر روانی معاونت در جرم این است که شخص لازم است اراده برای انجام آن فعل که همان همکاری و مساعدت است را داشته باشد.
– جهت ارتباط و اخذ مشاوره از کارشناسان حقوقی گروه تخصصی ما با خط مستقیم واحد حقوقی تماس بگیرید.